Қазақстанға инклюзивті білім берудің шетелдік әдістерін ұсыну білім беру жүйесін дамыту үшін маңызды қадам. Шетелдік әдістерге инклюзивті білім беруді сәтті жүзеге асырған елдердің тәжірибесі, сондай-ақ озық педагогикалық әдістер мен технологиялар кіруі мүмкін. Қарайым кеңес ретінде бірнеше методтарды ұсынуға болады:
- Мұғалімдерді оқыту: мұғалімдерді әртүрлі оқушылармен жұмыс істеуге дайындау және инклюзивті білім беруге ықпал ететін әдістерді қолдану.
- Жеке оқу жоспарларын әзірлеу: Оқу материалдары мен оқыту әдістемесін әрбір оқушының қажеттіліктеріне бейімдеуге мүмкіндік беретін тәсіл.
- Ата-аналармен қарым-қатынасты дамыту: отбасыларды білім беру процесіне қосу және мектеп пен ата-ана арасындағы серіктестікке ықпал ету.
- Технологияны қолдану: әр түрлі қажеттіліктері бар оқушыларды қолдау үшін заманауи білім беру технологияларын қолдану.
- Тәжірибе алмасу: тәжірибе алмасу және үздік тәжірибелерді жеткізу үшін басқа елдердің мекемелерімен және мамандарымен байланыс орнату.
Мәдени және ұйымдастырушылық ерекшеліктерін ескере отырып, шетелдік әдістерді Қазақстандағы білім берудің нақты жағдайлары мен қажеттіліктеріне бейімдеу маңызды.
Инклюзивті білім берудегі Қазақстандық логопедтер мен дефектологтар сөйлеу тілі бұзылған және басқа да ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалармен жұмыс істеу кезінде пайдалы болуы мүмкін бірнеше шетелдік әдістерді қарастыруы керек. Ұсынылатын шет елдік әдестер:
- Тілдің динамикалық дифференциациясының принциптерінің әдістемесі (Dynamic Temporal & Tactile Cuing – DTTC): Бұл сөйлеу апраксиясы және басқа да күрделі артикуляция бұзылыстары бар балаларға арналған әдістеме. Бұл балаларға дыбыстар мен сөздерді дұрыс айтуға көмектесу үшін ым-ишараны, тактильді жанасуды және есту сигналдарын қолдануды қамтиды. Мысалы, DTTC пайдаланған кезде логопед баламен тактильді ынталандырулар мен дыбыс сигналдарын қамтамасыз ету үшін жұмыс істей алады. Бұл артикуляцияда қиындықтары бар балаларға пайдалы болуы мүмкін.
- Орфоэпиялық сөйлеу терапиясы әдісі (Oral Placement Therapy, OPT): бұл әдіс балаларға дыбыстардың дұрыс артикуляциясын дамытуға және ауыз бұлшықеттерін нығайтуға көмектесетін арнайы ауызша жаттығуларды қолдануға негізделген. Әдіс жаттығуларында қазақтың төл дыбыстарын дұрыс шығаруға да көмектесе алады. Мысалы, дауыс қарқылы арқылы жасалынатын жаттығудан «Қ» дыбысын шығаруға болады.
- Ойнау терепиясы (Play Therapy) әдісі: бұл әдіс сөйлеу және тілдік бұзылыстары бар балалармен жұмыс істеу үшін ойын терапиясын қолданады. Ойын балаларға бейресми және жайлы орта арқылы жаңа дыбыстарды, сөздерді және қарым-қатынас дағдыларын үйренуге көмектеседі. Көбіне бұл әдіс баланы жиі сөйлету арқылы коммуникативті қырын ашуға көмектеседі. Еліміздегі көптеген мүгедек балаларда өз кемістігіннен комплекс пайда болғандықтан, жаттығу тек дұрыс дыбыстауға ғана емес, психологиялық өзін қабылдауына, көпшілдік қасиетін ашуға көмектеседе. Нәтижесінде, бала қоғамдық өмірде өзін еркін сезіне алады [19].
- Ханен Бағдарламасы: Бұл бағдарлама ата-аналар мен тәрбиешілерге тілдің
кешігуі немесе бұзылуы бар балалардың қарым-қатынасын дамытуды қалай қолдау керектігін үйретуге бағытталған. Логопедтер бұл әдісті ата-аналарды терапия сеанстарына тарту және баласына қарым-қатынас дағдыларын жақсартуға көмектесетін стратегияларды ұсыну үшін пайдалана алады .
- Сурет алмасу байланыс жүйесі (PECS): бұл әдіс қарым-қатынаста қиындықтары бар балаларға қажеттіліктері мен тілектерін білдіруге көмектесу үшін сурет карталарын пайдаланады. Логопедтер сөйлеу қабілеті бұзылған балаларға тиімді және тәуелсіз қарым-қатынас жасауға көмектесу үшін PECS қолдана алады.
- Қосымша және балама байланыс (AAC): бұл тәсіл қарым-қатынасы бұзылған балаларға өз ойын білдіруге көмектесу үшін байланыс тақталары немесе сөйлеу құрылғыларын пайдалануды қамтиды. Логопедтер сөйлеу қабілеті бұзылған балалардың қарым-қатынас дағдыларын дамытуға қолдау көрсету үшін терапия сеанстарына AAC әдісін енгізе алады [22].
- Әлеуметтік ойлау жүйесі: бұл әдіс балаларға әлеуметтік дағдыларды және перспективаны қабылдау қабілеттерін үйретуге бағытталған. Әсіресе ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалар үшін бұл әдіс пайдалы болуы мүмкін. Логопедтер бұл құрылымды сөйлеу қабілеті бұзылған балаларға әлеуметтік қарым-қатынастарды зерттеуіне және дұрыс қарым-қатынастар орнатуға көмектесу үшін пайдалана алады.
Бұл әдістер әртүрлі сөйлеу және коммуникация қажеттіліктері бар балаларға көмектесуге арналған. Осы әдістерді қолдану арқылы қазақстандық логопедтер мен дефектологтар оларды инклюзивті ортада пациенттері мен студенттерінің ерекше қажеттіліктеріне бейімдей алады.
Құралай Райымқұл